Kapitalizm doğa-insan ayrımını sonuna kadar istismar etti. Bu da yetmezmiş gibi, insanın doğayla savaşması ve fethetmesi gerektiği fikrini dünyanın hemen her köşesine taşıdı. Sonuç ortada: Kocaman bir enkazla karşı karşıyayız. Tüketim, büyüme, kalkınma, refah vb. Hareketleri hayatımızın merkezine koyan kapitalist sistem, bolluğu ve yaşama fırsatını tüketen dar bir rasyonaliteyle devasa yıkımlar yaratmakla kalmadı, aynı zamanda şunu söyleyerek amacı şaşırttı. işleyişini bozan doğa, “insanlardan intikam aldı”; Felaketin gerçek failini gizleme ve gizleme eğilimindeydi.
Tüm bunlara rağmen doğa bir şekilde nefes almaya devam ediyor; hayatta kalmanın, hayatı yeniden inşa etmenin ve istikrara ulaşmanın yollarını bulabilir. Şimdi!
Antropolog Anna Lowenhaupt Tsing; ‘Dünyanın Sonundaki Mantar’da ABD, Japonya, Kanada, Çin ve Finlandiya’da peşinde olduğu matsutake mantarı üzerinden kapitalizmin yarattığı yıkıma rağmen nasıl yaşam fırsatları yaratıldığını inceliyor. Yani matsutake’ye odaklanarak doğanın normal işleyişini sürdürme çabasını anlatırken, kapitalist enkazdan çıkma umuduyla iş birliğine ve dayanışmaya davet ediyor.
KONTROLsüz HAYATTA BİR HEDİYE VE REHBER
Kapitalizmin getirdiği felaket durumdan diğer varlıkları ve doğayı hiçe sayarak kaçamayacağımızı, bu durumun bu umursamazlıktan kaynaklandığını günümüzde daha net anlıyoruz. İnsanın doğadan kopuşu anlatılardakiyle karşılaştırılabilecek bir refah yaratmadığı gibi, yarattığı ilerleme de şüpheleri artırdı. Tsing bu gerçekleri cebine koyar ve “medeniyetin temel ilkelerinin ötesine geçen gerçek hikayeler anlatmak” yolculuğunda matsutake mantarının peşine düşer.
Yazar, bitki köklerini ve mineral toprağı birbirine bağlayan (yani işbirliği içinde var olan) düğümlerden ve ağlardan elde edilen matsutake mantarını, insan-doğa uyumuna (İlk Doğa) ve çevresel değişimlere dayanan ekolojik kaygıların dışında bir alana yerleştiriyor. kapitalizmin neden olduğu (İkinci Doğa); onu kapitalizme rağmen hayatta kalmayı başaran Üçüncü Doğa’ya yerleştirir.
Doğanın ve umudun sembolü olan matsutake’yi izleme nedenini de Tsing şöyle açıklıyor: “Dünyanız yıkılmak üzereyken ne yaparsınız? Yürüyüşe çıkarım ve eğer şanslıysam birkaç mantar bulurum. Mantarlar getirir.” Kendime dönüyorum. Tıpkı çiçekler gibi renk ve koku cümbüşü yaratmaları değil bu.” Sadece. Hiç beklemediğim bir anda karşıma çıkıyorlar ve bana orada olmanın hazzını yaşatıyorlar. Bu sayede belirsizlik kaygısında bile keyif almanın mümkün olduğunu anlıyorum. (…) Sahip olduğumuzu sandığımız kontrollü dünya dağıldığında mantarların kontrolsüz yaşamı bize bir hediyedir ve “Aynı zamanda bir rehberdir.”
MANZARA ARKASINA BİR BAKIŞ
Tsing’e göre matsutake, “öngörülemeyen karşılaşmaların dönüştürücü gücüne” karşılık geliyor ve aynı zamanda toplayarak geçimini sağlamaya çalışanlar için de bir umut ışığı: “Mantar toplamak bir yaşam biçimi. (…) Diğer çeşitler için de durum aynı. Çam ağaçları, insan yapımı açık alanlardan faydalanmalarına yardımcı olacak mantarları bulur. Kümelenmeler sadece yaşam tarzlarını bir araya getirmekle kalmıyor, aynı zamanda onları yaratıyor.”
Dünyanın Ucundaki Mantar, Anna Lowenhaupt Tsing, Çevirmen: Fazilet Gökyaran, 376 sayfa, Yapı Kredi Yayınları, 2023.Tsing’in işbirliği ve farklılıklar içinde çalışma olarak tanımladığı hayatta kalma yollarını anlattığı öykülerin merkezinde güvensizliği aşmak, başkalarına yardım etmek ve kapitalizmin insanlara aşıladığı ayrıcalık saçmalıklarını görmezden gelmek yer alıyor. Böyle bir ortamda Matsutake başını topraktan çıkararak yıkımın içinde kendini yaratıyor: “Toplayıcılar ‘mantar tutkusu’ ile ormanlara akın ediyor. Kimseye bağımlı değiller ve resmi istihdama ihtiyaç duymadan kendi başlarının çaresine bakıyorlar.”
Mantarlar kümelenerek, tutunarak ve kendilerine yaşam alanı yaratarak var olurken, koleksiyoncular da benzer bir yol izliyor. Bu anlamda Tsing, manzaranın arkasına bakarak, güvenliksiz ortamların ötesinde, katılımla beslenen bir yaşam üretme umudunu ifade ediyor.
Sonbaharda kendini gösteren ve yazın canlılığının kaybını ve sonbaharın hassasiyetini simgeleyen matsutake mantarı, Tsing’in deyimiyle “güvensiz zamanlarda hayatta kalmanın işbirlikçi yollarını gösteren” bir yaratıktır. Ayrıca çevre felaketleri sonrasında kendini yenileme ve ormanları canlandırma özelliğine de sahiptir. Matsutake toplayanlar da kendisi gibi felaketlerin ortasında yaşamaya çalışan, çoğu zaman evsiz kalan ve kültürel bir azınlığa dönüşen insanlar. Tsing ayrıca matsutake’nin ekolojisinin ve ticaretinin de izini sürüyor ve “güvencesiz yaşam koşulları ve ortamlarının öyküsünü” anlatıyor. Başka bir deyişle, matsutake ve koleksiyoncuları, küresel huzursuzluğun hüküm sürdüğü ve enkazın bulunduğu bölgelerde yaşam (veya umut) belirtileri arayışını simgeliyor.
VAROLUŞ VE ÖZGÜRLÜK HİKAYELERİ
İlerleme, büyüme ve refah telaffuzuyla birlikte, yabancılaşma ve mübadele sisteminin yarattığı yıkımdan filizlenen yaşamla örtüşen Matsutake, kapitalizmin buldozerinin yerle bir ettiği alanlarda bir isyan başlatır. Büyüdüğü çevrede çalışanlar, örneğin “burada ve şimdi” düşüncesinin uçuruma sürüklendiği yeryüzündeki bir isyana konu oluyor: “Matsutake toplamak, çölde yaşamaktan tamamen farklı. şehir, ama yine de şehir ona musallat olmayı ihmal etmiyor. Toplayıcılık bir iş değil – ‘iş’ bile değil. Sai adındaki Lao’lu bir toplayıcıya göre ‘iş’, patrona itaat etmek, onun söylediklerini yapmak anlamına geliyor. Matsutake topluyor, aksine bir ‘arayış’tır: “Bu, işinizi yapmakla ilgili değil, kaderinizi aramakla ilgilidir.”
Doğayı susturmak ile çeşitliliği dinlemek arasındaki derin ayrım; Görmezden gelmenin yarattığı felaketi ve sesin getirdiği genişliği anlatan Tsing, bize doğanın hareketliliğini ve doğurduğu yaşam umudunu hatırlatıyor. Ağaçlara eşlik eden Matsutake de bu hareketliliğin ve yaşanabilirliğin bir örneğidir: Belirli bir ritimle dans edip ormanı gözlemleyen, büyüyen mantarları toplamak için toprağı kazarak gelen insanlar ve insan olmayanlar da buna dahildir. örnek: “Mantar toplayıcıları bir yandan kendi orman danslarını yaparken diğerlerinin ormanlarını gözlemliyor.” yaşam performanslarının gözlemcisidir. Elbette ormandaki tüm canlılarla ilgilenmiyorlar; aslında bu konuda oldukça seçiciler. Ancak başkalarını fark ederken, kendi yaşam performanslarını da kendi performanslarına dahil ederler. Kesişen yaşam çizgileri performansı yönlendiriyor ve orman hakkında benzersiz bir bilgi edinme yolu yaratıyor.”
Tsing, ‘Dünyanın Sonundaki Mantar’da; Varoluş ve özgürlük hikayelerini paralel olarak anlatıyor. Yıkıntılar arasında büyüyen matsutake’nin ve onu toplamak için yola çıkanların hikâyesinin kesişme noktasında direniş var: Muharrir, nefes alan matsutake’nin ve onu toplamak için yola çıkanların hikâyesiyle bize doğa-insan dayanışmasını ve birlikteliğini hatırlatıyor. toplayarak özgürleşenler, oysa kapitalizm aslında “yaşam alanı” açma iddiasıyla alanları daraltıyor. Matsutake hikayesiyle bir anlamda ekolojik sistemin kapitalist sisteme nasıl direndiğini gösteriyor.
